اصول دموكراسي و نظام انتخاباتي ايران

این متن شامل 64 صفحه می باشد 

 در اين نوشتار تلاش شده است ضمن تحليل اصول اساسي دموكراسي و نظام انتخاباتي ايران به بررسي اين دو پرداخته شود. طرح سوال هايي چون؛ اصول دموكراسي كدامند و چگونه در جوامع ظهور مي يابند؛ نظام انتخاباتي ايران بر پايه ي كدام اصول بنا شده است: و آيا اين نظام با شاخص هاي دموكراسي همخواني دارد يا نه و تلاش براي يافتن پاسخ آنها محوريت بحث را تشكيل مي دهد با توجه به باز خورد اجتماعي قواعد ناهمگون نظام سياسي ايران- كه تحليل و توصيف و ارزيابي پديده ها به مراتب مشكل تر مي كند. موشكافي و روشن كردن زواياي تاريك و مبهم اين نظام ضروري مي نمايد. و از آنجايي كه نظام انتخابات به عنوان يكي از موثرترين ابزارهاي مردم سالاري شناخته شده است مفيد واقع شود.

اميد است كه اين نوشتار بتواند با نگاهي منطقي و غيرمغرضانه به ارائه ي تحليلي درست و واقع بينانه از واقعيات و پديده هاي مورد بحث نايل آيد.

انتخابات دموكراتيك

نقش بسيار زيادي در اتخاذ تصميم صلح آميز و ايجاد ثبات در جامعه ي سياسي را دارد تصدي قدرت سياسي بدون رضايت يا اراده ي آزاد مردم خارج از رويه هاي مردمي و دموكراتيك، بي ثباتي و تعارض منافع و مشكلات عديده اي براي اداره ي نظام سياسي به وجود مي آورد.

انتخابات دموكراتيك، انتخاباتي است كه در يك فضاي دموكراتيك با رعايت حقوق و آزاديهاي سياسي شهروندان، برگزار شود. حكومت و نهادهاي انتخاباتي برآمده از چنين فضايي كه براساس رضايت و راي آزاد شهروندان باشد، داراي مشروعيت است پس انتخابات دموكراتيك مشروعيت بخش نظام سياسي است. البته انتخابات دموكراتيك صرفا مشروعيت بخش نيست بلكه داراي خصيصه ي رقابتي بودن نيز هست كه موجب مشاركت موثر و كارآمد تمام گروهها و اضراب مخالف و موافق مي شود. همچنين مي توان به فراگير بودن و قطعي بودن انتخابات دموكراتيك اشاره كرد. فراگير بودن موجب حضور همه ي افراد واجد صلاحيت بدون توجه به فاكتورهاي تبعيض آميز مي گردد و قطعي بودن آن، پذيرش نتايج انتخابات توسط تمام بازنگران انتخابات را به همراه 
مي آورد.

در نتيجه حكومت زماني مشروعيت دارد كه اولا با رضايت مردم طي انتخاباتي با خصيصه هاي فوق الذكر شكل گرفته و ثانيا پس از انتخاب شدن، عملي كننده ي نيازهاي مردم در چهارچوب قانون باشند. در حقيقت انتخابات دموكراتيك، « انتخاباتي است كه نهادها و مقامات انتخاباتي را ايجاد مي نمايد و منتخب مردم و پاسخگو در برابر راي دهندگان مي باشد» از اين نوع انتخابات گزينش هاي مردم واقعي است و راي آنها صرفا يك عمل تشريفاتي نيست بلكه شهروندان در حال مشاركت فعال در يك رويه ي تصميم گيري هستند كه تصميمات بعدي حكومت را شكل خواهند داد. از جمله ويژگي هاي انتخابات دموكراتيك. مشاركت فعال همگاني، وجود آزاديهاي سياسي، آزاد و منصفانه بودن آن، پذيرش نتيجه ي انتخابات و رعايت كليه ي اصول حاكم بر نظام دموكراتيك[1] است.

در جهت تبيين و تشريح انتخابات آزاد و منصفانه و دموكراتيك بايد به اصولي اشاره كنيم كه تثبيت و تقويت كننده ي نظام انتخابات دموكراتيك مي باشند هر چند ممكن است هر نظامي با هر محتوايي براي خود اصولي پايه اي براي اداره ي امور عمومي داشته باشد.

اصول ارزشي و ماهوي

نظام هاي دموكراتيك و مردمي بر مبناي تحقق اهداف و ارزش هايي شكل گرفته اند، كه ماهيت و سرنوشت جمعي و مشترك دارند و تحقق اراده ي مشترك مردم آرمان عالي نظام سياسي و ساختار و تشكيلات سياسي و اجرايي آن محسوب مي شود اهم اصول ارزشي عبارتند از:

1- اصل آزادي سياسي

اهميت آزادي سياسي به عنوان يكي از اصول ارزشي و ماهوي، از آن جهت است كه هنگامي كه آزادي سياسي در جامعه ريشه مي نمايد، بالطبع اين امكان براي همه ي شهروندان به طور يكسان ايجاد مي شود تا در سرنوشت سياسي و اجتماعي خويش و تصدي قدرت سياسي و نظارت بر آن مشاركت فعال داشته باشند. همچنين در صورت نبود چنين آزادي نمي توان انتظار انتخابات دموكراتيك را داشت، چرا كه اعمال حق راي و انتخاب كردن و مشاركت آگاهانه نيازمند داشتن امكان و فضاي مقتضي ابراز ايده ها و تمايلات و اعتقادات است.

آزادي سياسي به اين معناست كه فرد بتواند در زندگي سياسي و اجتماعي كشور خود، از راه انتخاب زمام داران و مقام هاي سياسي شركت جويد و يا به تصدي مشاغل عمومي و سياسي و اجتماعي كشور خود نايل آيد، و يا در جامع آزادانه عقايد و افكار خود را به نحو مقتضي ابراز نمايد.

با وجود آزادي سياسي است كه مردم رغبت مي كنند و زمينه هاي گوناگون مشاركت جويند، به امور حكومتي نظارت كنند و در صورت لزوم انتقاد و اعتراض كنند و به مخالفت برخيزند يا با آزادي تمام دست به انتخاب زنند و با راي و گزينش آزاد خود، سرنوشت در زندگي سياسي و نظام سياسي مطلوب خود را تعيين نمايند.

[1] منظور از اصول حاكم بر نظام دموكراتيك اصولي است كه متشكل از سه نوع: ارزشي و ماهوي، رويه اي و فرآيندي، سازماني و ساختاري است كه در پرتو آنها، تفكر دموكراتيك بهبود مي يابد و تضمين مي شود.